• « poprz.
• nast. »

Sanoczanie w Powstaniu Warszawskim

Szczegóły

Kategoria: Materiały historyczne

Opublikowano: poniedziałek, 01, grudzień 2014 11:46

Super User

Odsłony: 5743

Krystyna Chowaniec

Sanoczanie w Powstaniu Warszawskim

Na sanockim cmentarzu (Cmentarz Centralny) spoczywają uczestnicy Powstania Warszawskiego - Adam Kulczycki, Mieczysław Przystasz, Jan Sawczak, Stefan Grzyb
i Wanda Komska z domu Kaczkiewicz (o tylu wiem, niewykluczone, że są jeszcze inne osoby).

Adam Kulczycki – ps. „Kropowicz”, ur. 15 grudnia 1921 roku w Węgierskiej Górce, syn Stanisława i Heleny z domu Strojek. Okupację spędził w Warszawie, pracując jako zawodowy żołnierz ZWZ-AK przy wykonywaniu magazynów i skrytek broni w I Obwodzie „Radwan”, w batalionie „Łukasiński”. W czasie okupacji ukończył konspiracyjną Szkołę Podchorążych im. płk. Leopolda Lisa - Kuli i otrzymał awans na stopień - plutonowy podchorąży. W Powstaniu Warszawskim walczył w grupie „Północ”, w batalionie „Chrobry I”, naprzód na Woli, potem na Starym Mieście, skąd kanałami przeszedł do Śródmieścia. Ranny, dostał się niewoli. W niemieckim obozie przebywał do maja 1945 r. Po wojnie osiedlił się w Sanoku. Chętnie spotykał się z młodzieżą szkolną i harcerzami, którym opowiadał o wydarzeniach wojennych. W dowód wdzięczności otrzymał Honorową Odznakę Zasłużony dla Hufca ZHP Ziemi Sanockiej.

Za zasługi na polu bitwy i wieloletnią służbę w ZWZ – AK  otrzymał:

• Warszawski krzyż Powstańczy
• Medal Wojska Polskiego nadany przez MON Rządu Polskiego na Uchodźctwie
• Krzyż Armii Krajowej
• Odznakę Akcji „Burza”
• Odznakę Pamiątkową Batalionu „Chrobry I” AK

Zmarł w 2001 r.

Mieczysław Przystasz – ur. 20 stycznia 1914 r. w Kleciach, absolwent Gimnazjum Męskiego w Sanoku (matura 1 – 1933), w 1938 roku uzyskał dyplom magistra praw na Uniwersytecie im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie i podjął pracę w Sanok, w fabryce świec prowadzonej przez Stanisława Lurskiego. W czasie okupacji wstąpił do ZWZ; na początku 1942 roku zagrożony aresztowaniem wyjechał z Sanoka do Warszawy. Przez 2 lata był inspektorem do spraw organizacyjnych w organizacji „Miecz i Pług” na teren Małopolski.
W Powstaniu Warszawskim, pod pseudonimem „Rola” i „Podgórski”, brał udział w walkach na Starówce, w batalionie im. Czarnieckiego, potem przeszedł kanałami do Śródmieścia. Po kapitulacji wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną. W 1945 roku organizował polską administrację na Warmii i Mazurach jako kierownik Wydziału Społeczno-Politycznego w Urzędzie Pełnomocnika Rządu RP w Olsztynie, w październiku tego roku został aresztowany. Po dwóch latach aresztu i śledztwa dostał wyrok 10 lat więzienia. W 1957 roku został zrehabilitowany, wrócił do Sanoka, był radnym, potem wiceprzewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej, następnie kierownikiem Powiatowej Komisji Planowania Gospodarczego. W 1968 roku, po wystąpieniu o przywrócenie Placowi im. Hanki Sawickiej dawnej nazwy „Plac św. Jana” , zwolniony z pracy, co przepłacił chorobą. Potem pracował w Sanockim Przedsiębiorstwie Budowlanym. Zmarł 27 marca 1986 r.

Jan Sawczak – urodził się w Sanoku 5.11.1896 r. gdzie ukończył szkołę średnią. Dyplom magistra farmacji uzyskał na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie. W okresie międzywojennym mieszkał stale w Warszawie. W latach dwudziestych  był członkiem Klubu Filatelistycznego „Unia", a następnie związał się ze Związkiem Filatelistów w Toruniu. Podczas okupacji hitlerowskiej brał czynny udział w Powstaniu w Warszawie, skąd został wywieziony do obozu. Po wojnie osiedlił się w Toruniu. Dzięki wybitnym zdolnościom organizacyjnym i zamiłowaniu do filatelistyki, przy współudziale adw. Mariana Niklewskiego reaktywował w roku 1946 Związek Filatelistów w Toruniu. Przez szereg lat pełnił funkcję sekretarza tego Związku, a z chwilą powstania Polskiego Związku Filatelistów był wieloletnim prezesem Oddziału. Odznaczony był Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi oraz najwyższymi odznaczeniami Polskiego Związku Filatelistów.

Zmarł  w Sanoku, po ciężkiej, nieuleczalnej chorobie 6 marca 1973 r.

Stefan Grzyb  ps. „Adam“, „Zdrowie“  -ur. 2 września 1913 r. zmarł 30 września 1999 r. nauczyciel, przed wojną pracował w szkole w Buku, podczas okupacji w latach 1940-1941 kurier na trasie „Las” (z Sanoka do Budapesztu), który po aresztowaniu na terenie Węgier
i zwolnieniu z więzienia w przerzucony do Kraju i wstąpił do oddziału partyzanckiego                    w Puszczy Kampinoskiej. Stefan Grzyb wraz Kazimierzem Sołtysikiem przyprowadzili do Polski kurierską trasą „Las” kapitana Józefa Krzyczkowskiego, ps. „Szymon”, późniejszego dowódcę grupy AK „Kampinos”. Uczestnik Powstania Warszawskiego. Stefan Grzyb 17 sierpnia 1944 r. przeszedł wraz z oddziałami na Żoliborz, stamtąd trzykrotnie przeprowadzał na Starówkę transport broni, 16 września został ciężko ranny. Po wojnie mieszkał w Warszawie, zmarł w Sanoku.

Wanda Komska  z domu Kaczkiewicz (ur. 22 stycznia 1922 r. zm. 24 stycznia 1992) – studiowała w Warszawie medycynę na tajnych kompletach, podczas Powstania sanitariuszka, po wojnie w wojsku jako felczer. Żona płk. Stanisława Komskiego, dowódcy m.in. 11 Pułku Czołgów i Artylerii Pancernej w Giżycku (1953-1961), komendanta WKU w Sanoku (1966-1975).

W Powstaniu walczyli także inni sanoczanie:

Najbardziej znanym i tym, który odegrał największą rolę był Franciszek Malik  ps. Piorun, Piorun 2.  Urodził się 6 marca1912 w Bażanówce k. Sanoka, zm. 24 sierpnia2006 w Wielkiej Brytanii. Kapitan Wojska Polskiego, cichociemny, żołnierz AK, od 28 sierpnia 1944 roku w powstaniu warszawskim dowódca batalionu Zaremba-Piorun. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie zdał maturę w 1932. W roku 1936 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Ostrowi-Komorowie. W okresie kampanii wrześniowej jako porucznik był dowódcą 9. kompanii strzeleckiej 3. batalionu 2 Pułku Strzelców Podhalańskich22 Dywizji Piechoty Górskiej  w Sanoku, dowodzonego przez Stefana Szlaszewskiego. Po 17 września 1939 był więźniem NKWD. Po układzie polsko-sowieckim z sierpnia 1941 roku wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych. 14 lutego 1944 roku został zaprzysiężony na żołnierza AK o pseudonimie Piorun 2. Do Polski został przerzucony jako cichociemny samolotem Liberator C-87 KG-890 S, w nocy z 30 na 31 lipca 1944 roku. Zrzutu skoczków dokonano na obszarze placówki "Solnica" w okolicach Grodziska pod Warszawą. W początkowym okresie powstania warszawskiego mianowany został zastępcą dowódcą odcinka taktycznego "Litwin" położonego w dzielnicy Śródmieście Południe. Brał min. udział w zdobywaniu Małej Pasty, bronionej przez Obersturmfuhrera Junga. Od 28 sierpnia został mianowany dowódcą batalionu "Piorun". Po kapitulacji był więźniem stalagu w Lamsdorf oraz oflagów w Sandbostel i Lubece. Po zakończeniu II wojny światowej, był oficerem Polskich Sił Zbrojnych , ukończył kurs Wyższej Szkoły Wojennej. Osiadł na stałe w Wielkiej Brytanii.

Kazimierz Sołtysik ps. Kazek – absolwent sanockiego gimnazjum, kurier na trasie „Las” w latach 1940-1941, po aresztowaniu na terenie Węgier i zwolnieniu z więzienia w Budapeszcie został wraz ze Stefanem Grzybem przerzucony do Kraju i wstąpił do oddziału partyzanckiego w Puszczy Kampinoskiej. Walczył na Żoliborzu. Dostał się do niewoli, do kraju powrócił w 1946 roku, zdał maturę w Sanoku w czerwcu 1947 roku, od kwietnia 1948 mieszkał
i pracował we Wrocławiu. Tam zmarł i został pochowany.

Tadeusz Hroboni – syn Jana i Felicji z domu Marek, młodszy brat Stanisława Hroboniego, drużynowego 1 Sanockiej Drużyny harcerzy (1920/21), inżyniera mechanika, absolwenta politechniki lwowskiej, oficera WP, zamordowanego w Katyniu.

Tadeusz Hroboni urodził się w Stryju 2 stycznia 1905 r. Lata szkolne spędził w Sanoku, gdzie w 1923 roku ukończył Gimnazjum Męskie im. Królowej Zofii. Był aktywnym harcerzem Hufca ZHP w Sanoku; w 1922 roku pełnił funkcję plutonowego I zastępu 1 Drużyny Harcerzy im. hetmana Stanisława Żółkiewskiego, a w dniu 22 lutego 1923 roku powołany został rozkazem L7 na drużynowego te słynnej drużyny. Funkcję tę pełnił do 30 października 1923 r, do ukończenia gimnazjum. Następnie kształcił się w Szkole Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, a potem podjął studia medyczne. Do 1939 pracował w Warszawskim Szpitalu dla Dzieci przy ulicy Mikołaja Kopernika 43. W latach 30. zajmował się pioniersko usamodzielnieniem dziedziny chirurgii dziecięcej. Po wybuchu powstania warszawskiego pracował w Szpitalu Dziecięcym z konieczności zamienionym w szpital chirurgiczny, a także jako lekarz chirurg w Szpitalu im. Karola i Marii przy ul. Leszno 136 w Warszawie służąc w oddziale „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - III Obwód "Waligóra" (Wola) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Z polecenia szefa Sanitariatu Kedywu KG AK mjr. "Skiby" kierował zespołem chirurgicznym. Uchodził za nie­zwy­kle uta­len­to­wanego lekarza. 6 sierpnia 1944 Niemcy zajęli szpital przy ul. Leszno 136, wypędzili personel, kierując go do Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej 26 (którego personel, ranni i chorzy zostali uprzednio wymordowani przez Niemców). Tam Tadeusz Hroboni objął oddział chirurgiczny i prowadził go do powrotu dra Leona Manteuffla 9 września 1944, po czym współpracował z  nim do czasu ewakuacji Szpitala Wolskiego pod koniec października 1944. Wykonując swoje obowiązki Tadeusz Hroboni był konwojowany przez Niemców z ul. Płockiej 26 na ul. Wolską 37. Po upadku powstania wraz z rannymi opuścił Warszawę. Po wojnie powrócił do niej. Był świadkiem w sprawach o przyznanie rent bądź praw kombatanckich byłym pacjentom oraz powstańcom warszawskim. Pod jego nadzorem w 1947 został ponownie otwarty Szpital im. Karola i Marii w nowej siedzibie przy ulicy Działdowskiej 1. Był pierwszym po wojnie ordynatorem chirurgii - kierownikiem Kliniki Chirurgii Dzieci Akademii Medycznej w Warszawie do 1972 (obecnie Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny w Warszawie). Po przejściu na emeryturę Tadeusza Hroboniego, jego następczynią została prof. Irena Smólska (obecnie jest to II Katedra i Klinika Kardiochirurgii i Chirurgii Ogólnej Dzieci jako jednostka II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego). Tadeusz Hroboni uzyskał stopień docenta doktora habilitowanego. Zamieszkiwał przy ulicy Marszałkowskiej 140 w Warszawie. Zmarł 31 lipca 1986 r.

Uczestniczka Powstania Warszawskiego była także mieszkająca w Warszawie Danuta Przystasz – pseudonimy „Sławomira Mędrzycka”, „Skiba” (ur. 13 czerwca 1920 w Niewistce, pow. Brzozów) – członek Ruchu Miecz i Pług, współorganizatorka i komendantka autonomicznej organizacji kobiecej Związek Kobiet Czynu. Uczęszczała do Gimnazjum Żeńskiego im. Emilia Plater w Sanoku. Działała także w Lidze Morskiej i Kolonialnej. Przed wybuchem wojny obronnej 1939 przeszła szkolenia przysposobienia obronnego, głównie sanitarne. Po klęsce wrześniowej zaangażowała się na Rzeszowszczyźnie w działalność konspiracyjną w ramach Chłopskiej Organizacji Wolności "Racławice". Uczestniczyła w różnych akcjach m.in. w przerzutach polskich wojskowych na Węgry. Jednocześnie uczyła się w Sanoku na tajnych kompletach, uzyskując w styczniu 1942 maturę. Z powodu licznych aresztowań w Sanoku, na przełomie marca i kwietnia tego roku wyjechała do Warszawy, gdzie nawiązała kontakt z tworzącą się organizacją kobiecą Związkiem Kobiet Czynu, która działała autonomicznie przy Ruchu Miecz i Pług. Od jesieni 1942 do wybuchu powstania warszawskiego stała na jej czele. Zajmowała się w tym okresie pracą oświatową, sanitarną i kolporterską podziemnego pisma "Polka Czynu", stanowiącego organ ZKC. Brała udział w powstaniu warszawskim jako łączniczka w Kompanii Sztabowej Zgrupowania AK "Żywiciel" na Żoliborzu. Po klęsce powstania wyszła z miasta wraz z ludnością cywilną. Zdołała zbiec z transportu do obozu w Pruszkowie i przedostała się w rejon Skierniewic, gdzie odtwarzało się kierownictwo Miecza i Pługa oraz struktury tej organizacji (włącznie ze Związkiem Kobiet Czynu). Po rozwiązaniu MiP działała w ramach Wojskowego Korpusu Służby Bezpieczeństwa, a następnie została mianowana dowódcą Samodzielnego Oddziału Pomocniczej Służby Kobiet AK w stopniu kapitana czasu wojny. Jednocześnie zajmowała się nauczaniem języka polskiego i historii wiejskiej młodzieży. Po rozwiązaniu WKSB w kwietniu 1945, udała się do Olsztyna. Tam pracowała w biurze Delegata Rządu, prowadziła kursy repolonizacyjne dla młodzieży warmińskiej i mazurskiej, współuczestniczyła też w uruchomieniu drukarni Spółki Wydawniczej "Zagon". W październiku 1945 została aresztowana przez UB. Po ciężkim śledztwie zwolniono ją pod koniec maja 1946. W 1947 zamieszkała w Warszawie, gdzie w 1951 ukończyła Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jednakże nie mogła zgodnie z wykształceniem znaleźć pracy. W rezultacie zajęła się pracą redaktorską i edytorską, zwłaszcza w zakresie podręczników szkolnych, w Wydawnictwach Szkolnych i Pedagogicznych. Pod koniec 1981 r. przeszła na emeryturę. Działała w warszawskiej Rodzinie Katyńskiej (jej brat zginął w Katyniu). W latach 90. zaczęła współpracę z Fundacją "Archiwum Pomorskie AK" i Memoriałem Generał Marii Wittek. W 2002 została odznaczona Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy
i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.